Phóng viên: Thưa ông, hãy bắt đầu bằng sự kiện Sheraton Saigon Grand Opera Hotel vừa đạt chứng nhận Green Globe. Chứng nhận này vốn rất “hóc búa” với doanh nghiệp, kể cả ở phạm vi toàn cầu. Ông hãy chia sẻ một chút từ vị trí của một đơn vị hiếm hoi có được trải nghiệm này…

Ông Julian Wong: Green Globe là một tổ chức toàn cầu. Chứng chỉ Green Globe khá toàn diện vì nó không chỉ xét về yếu tố môi trường, kiến trúc, kỹ thuật, mà còn có bộ tiêu chí liên quan đến cách vận hành doanh nghiệp. Cụ thể là các vấn đề liên quan đến con người, cộng đồng, cách mà khách sạn kinh doanh và tạo tác động xã hội ở cộng đồng bản địa.

Hệ thống Marriott International ở Việt Nam có 23 khách sạn thì Sheraton Saigon Grand Opera Hotel là đơn vị đầu tiên đạt chứng nhận Green Globe. Ở nhóm các nước Việt Nam, Thái Lan, Campuchia, Myanmar thì Sheraton Saigon Grand Opera Hotel là đơn vị thứ 4. Đặc biệt, khi các đơn vị kiểm toán của tổ chức Green Globe đến làm việc thì số điểm mà Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đạt được chứng chỉ này cũng rất cao. Đây là điều mà chúng tôi rất tự hào.

Advertisement

Con đường đến với Green Globe của Sheraton Saigon Grand Opera Hotel bắt đầu từ đâu? Hãy hồi tưởng một chút về những cột mốc mà đội ngũ của ông đã trải qua trước khi chạm tay vào chứng nhận này…

Sheraton Saigon Grand Opera Hotel chính thức thực hiện các tiêu chí theo yêu cầu của Green Globe từ tháng 11/2023. Trước đó, có một bước ngoặt quan trọng với hành trình phát triển bền vững của Sheraton Saigon Grand Opera Hotel là khi tập đoàn Marriott International triển khai chương trình về Phát triển bền vững áp dụng cho hơn 8.000 khách sạn trên toàn cầu, với mục tiêu là đến năm 2025, toàn bộ khách sạn trong hệ thống hướng đến tiêu chuẩn bền vững. Chương trình này được triển khai kèm bộ chỉ dẫn rất cụ thể để áp dụng ở từng đơn vị.

Tại sao tôi nói đây là sự kiện có tính bước ngoặt? Bởi Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đã theo đuổi phát triển bền vững từ trước đó 20 năm, chúng tôi chú trọng hiệu suất của tài nguyên, giảm phát thải, tái chế những gì có thể. Nhưng giai đoạn đó, mọi thứ không được đo lường nên không xác định được hiệu quả cụ thể. Với bộ tiêu chí của tập đoàn Marriott International, chúng tôi dễ dàng xác định đầu việc, có cơ sở để thực hiện bài bản, và định lượng hiệu quả của từng việc làm. Giống như có được cẩm nang cho điều mà mình ấp ủ, Sheraton Saigon Grand Opera Hotel trở thành đơn vị tiên phong hành động theo bộ tiêu chí của tập đoàn. Đây là bước đệm quan trọng trước khi chúng tôi tham gia các tiêu chí của Green Globe.

Những đầu việc đó được xác định cụ thể thế nào và hiệu quả của từng việc đó được đo lường ra sao, chúng tôi rất tò mò, thưa ông?

Có thể kể về những thay đổi cụ thể ở từng lĩnh vực. Như ở phòng khách, chúng tôi thay bộ chăm sóc cơ thể vốn là những chai nhỏ, dùng một lần cho cá nhân, thành chai lớn và làm đầy khi khách sử dụng hết. Tất cả những vật dụng có nhựa như bàn chải, lược được chuyển sang chất liệu thân thiện với môi trường. Với đồ dùng bằng vải như mền, gối, ga giường, khăn, chúng tôi để lại thẻ giấy với thông điệp rằng “nếu khách có nhu cầu dùng lại thì chúng tôi sẽ giữ nguyên”. Khách được lựa chọn thay/giặt vật dụng mỗi ngày, hoặc hạn chế số lần giặt để giảm thải ra môi trường. Chúng tôi đang thử nghiệm thay chai nước nhựa bằng máy lọc nước đặt tại phòng khách ở 6 tầng lầu. Việc này khá tốn kém. Khi có được những phản ứng tích cực của khách hàng, chúng tôi sẽ tiếp tục áp dụng ở toàn khách sạn.

Advertisement

Các tiêu chí bền vững còn “chạm” đến các khu vực như nhà bếp, nhà hàng, thực đơn, phòng hội nghị, khu làm việc của nhân viên, và hành vi của từng nhân sự trong khách sạn… Ở khâu mua hàng, chúng tôi đồng hành với những nhà cung ứng có cùng mục tiêu bền vững, đồng thời ưu tiên sử dụng nguyên liệu địa phương. Ngoài ý nghĩa với chuỗi giá trị bản địa, việc này cũng hạn chế việc vận chuyển, từ đó hạn chế phát thải carbon. Ngoài ra, chúng tôi chỉ tiêu thụ thịt cá thương mại, không sử dụng thịt của những động vật hiếm hoặc những loại hải sản bị đánh bắt quá mức. Tất cả trứng được sử dụng cho hệ thống nhà hàng đều có nguồn gốc từ gà thả rông tại những trang trại uy tín… Đặc biệt, Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đã làm việc với các đối tác để tái chế thực phẩm thừa. Tất cả thức ăn thừa đều được đo lường mỗi ngày trước khi đưa ra ngoài, tiếp tục được tái chế làm thức ăn cho động vật hoặc làm phân bón.

Về hạ tầng kỹ thuật, suốt 20 năm hoạt động ở TP.HCM, Sheraton Saigon Grand Opera Hotel luôn chủ trương tiết kiệm nhiên liệu. Với bộ cẩm nang phát triển bền vững, chúng tôi thực hiện sâu sát hơn, đảm bảo chỉ số đo lường của mình là đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế. Hiện nay, với 120 tấm quang năng trên mái tòa nhà Main Tower và 56 tấm trên mái tòa nhà Grand Tower hấp thụ năng lượng mặt trời, khách sạn tiết kiệm được đến 65% nhiên liệu cho toàn bộ hệ thống nước nóng.

Ngoài ra, chúng tôi lắp đặt hệ thống hai máy Heat Pump (Máy bơm nhiệt) & Cooling Tower (Tháp giải thiệt) – đây là một bộ đôi tuần hoàn, đưa nhiệt lượng từ thiết bị có phát nhiệt đến thiết bị cần nhiệt lượng trong khách sạn. Điều này giúp giảm việc tiêu thụ dầu và tái sử dụng nhiệt lạnh phả ra để sử dụng cho các khu vực khác tại khách sạn. Việc triển khai máy móc tối ưu nhiên liệu đụng chạm rất nhiều đến hệ thống điện nước, đường ống, máy bơm bên trong khách sạn nên rất tốn kém. Với hệ thống khử cặn trên các đường ống, Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đã giảm 10% mức tiêu thụ nước của tháp giải nhiệt thông qua việc giảm sử dụng lượng hóa chất và tổng lượng nước dùng để vệ sinh. Bên cạnh đó, nước ngưng tụ từ kho lạnh cho tháp giải nhiệt giúp giảm 5% tổng lượng nước tiêu thụ.

Ở các lĩnh vực khác, các hoạt động phát triển bền vững gần như là câu chuyện nội bộ của từng đơn vị. Nhưng với một khách sạn, mọi chi tiết xanh tác động trực tiếp đến trải nghiệm của khách hàng. Họ tham gia, phản hồi, quyết định phần lớn hiệu quả của từng thay đổi, trong khi phần đông chưa sẵn sàng cho những thay đổi có tính “tiết kiệm” tại nơi họ chọn để nghỉ ngơi, hưởng thụ… Tôi có thể hình dung hành trình xanh của Sheraton Saigon Grand Opera Hotel phải “chậm hơn” rất nhiều vì tập thể mà ông đảm đương còn bao gồm cả cộng đồng khách hàng – những người mà Sheraton Saigon Grand Opera Hotel phải phục vụ nhiều hơn là triển khai một nguyên tắc mới… 

Vậy, ông và Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đã làm chủ hành trình bền vững của mình thế nào?

Advertisement

Cảm ơn bạn vì câu hỏi rất hay này. Thực tế là chúng tôi cũng đối mặt với sự đa dạng về nhu cầu và quan điểm của khách hàng. Phần mình, chúng tôi cũng nghiên cứu một chương trình thay đổi để cân bằng giữa mục đích bền vững và khả năng thích nghi cũng như trải nghiệm của khách.

Ví dụ, ở phòng hội nghị, chúng tôi bỏ toàn bộ chai nước nhựa dùng một lần và thay bằng bình nước lớn. Chúng tôi tăng trải nghiệm của khách bằng việc chuẩn bị một bình nước detox để khách hàng có thể lựa chọn. Thời gian đầu, điều này vấp phải những phản hồi không tốt của khách, họ vẫn muốn được dùng nước trong một chai nhựa riêng mà họ tự khui. Sheraton Saigon Grand Opera Hotel đã phải làm việc trước với từng đơn vị thuê phòng hội nghị để thống nhất về các chi tiết này, nếu khách đồng ý, chúng tôi mới triển khai. Và tin mừng là từ năm 2023, khách hàng đồng tình với những thay đổi này ngày một nhiều.

Chúng tôi vấp phải phản đối nhiều hơn từ khách lưu trú, khi họ không còn được thấy những bộ chăm sóc cá nhân dùng một lần, hay những vật dụng có vẻ “bền bỉ” làm từ nhựa. Nhưng với vấn đề này thì Sheraton Saigon Grand Opera Hotel rất kiên định. Chúng tôi giúp khách hàng hình dung về hàng trăm ngàn chai nhựa mà khách sạn thải ra hàng năm nếu làm theo cách cũ để họ đồng cảm với nỗ lực thay đổi của khách sạn. Thông thường, nhóm khách cá nhân đi nghỉ dưỡng bao gồm nhiều thế hệ trong một gia đình. Và thế hệ trẻ có nhận thức rất mạnh mẽ về phát triển bền vững. Họ hành xử theo nhận thức rằng “Tôi có vai trò rất lớn trong việc bảo vệ trái đất và tài nguyên”. Họ cũng góp phần tác động đến các thế hệ lớn hơn.

Chúng tôi cũng xác định là sẽ mất rất nhiều thời gian để thay đổi nhận thức của nhiều thế hệ. Nhưng đó là điều mà ta buộc phải thực hiện một cách bền bỉ, bởi phát triển bền vững phải là việc của tất cả mọi người, ai cũng phải làm thì cả thế giới mới có cơ hội nhìn thấy những chuyển biến tích cực.

Lý tưởng chung của sự phát triển bền vững thì đã rõ, nhất là khi các chiến dịch giảm phát thải, các cam kết xanh ngày càng phổ biến ở từng địa phương, đơn vị. Nhưng tôi muốn nghe ông chia sẻ về lý tưởng của riêng ông. Ở góc độ cá nhân, ông có những cảm nhận hay thôi thúc riêng tư nào để bám giữ mục tiêu bền vững một cách kiên trì và nhất quán đến thế?

Advertisement

Tôi thuộc thế hệ cũ, thế hệ 6X (cười). Tôi gia nhập ngành khách sạn trong thời kỳ sơ khai của nó ở châu Á, từng sống qua nhiều đất nước, làm việc cho nhiều đơn vị. Trải nghiệm đó khiến tôi chứng kiến sự thay đổi qua nhiều năm ở từng vùng đất. Thảm họa ngày càng nhiều hơn. Mùa đông lạnh hơn. Mùa hè nóng hơn. Ngày xưa, chu kỳ tăng nhiệt độ là khoảng 5 – 8 năm/lần. Giờ nhiệt độ tăng mỗi năm. Hạn hán thì nước nào cũng có. Lũ lụt là chuyện thường kỳ. Ngày xưa, chỉ cần vào công viên là thấy một hệ sinh thái với rất nhiều động vật. Nhưng bây giờ, động vật ít đi.

Chỉ cần nghĩ đến những đổi thay đó, tôi lại thảng thốt không biết rồi vài năm nữa thôi, con người sẽ sống như thế nào. Các bạn trẻ sẽ lớn lên ra sao. Cụ thể là con gái tôi, có những điều kỳ diệu về thiên nhiên mà bây giờ tôi chỉ có thể kể, chứ không thể cho con chứng kiến. Nếu chứng kiến những mất mát lớn đến vậy theo chiều hướng tăng dần, có lẽ bạn cũng giống tôi, cảm thấy thay đổi là điều bắt buộc.

Với vai trò xã hội, ở tất cả những vị trí công việc tôi từng kinh qua, tôi luôn đảm bảo đơn vị mình vận hành phải theo đuổi phát triển bền vững. Theo tôi, đó là nhiệm vụ bắt buộc của một lãnh đạo. Phát triển bền vững không phải là một cuộc thi, hay một thách đố để mà ở đó chúng ta chạy đua xem ai đoạt giải nhất. Phát triển bền vững cũng không phải để doanh nghiệp có một báo cáo tài chính thật đẹp. Mà khi các bạn đã là một tổ chức, doanh nghiệp, hoặc khi bạn đã ở vị trí lãnh đạo một tập thể, thì bạn phải có trách nhiệm với thế hệ tiếp nối. Làm sao để con cháu chúng ta vẫn có một môi trường lành mạnh để sống, có không khí trong lành để hít thở, có một hệ sinh thái đa dạng để bầu bạn. Những việc này rất căn bản nhưng mất mát đã hiện hữu và ngày một nhiều, ta không thể thờ ơ hay trì hoãn được.

Có một yếu tố rất quan trọng trong hành trình này là sự chi tiết, cụ thể, và tính lượng hóa của mọi hành động. Nếu đã chủ trương phát triển bền vững, cần hành động một cách cụ thể và có công cụ đo lường. Bởi chúng ta rất dễ rơi vào cái bẫy “yêu bằng lời nói”, chỉ nói chứ không hành động.

Dường như, trải nghiệm cao cấp đang bị hạn chế (hoặc thay đổi nội hàm) trong xu hướng phát triển bền vững? Ví dụ trước đây, khách hàng chọn khách sạn 5 sao vì những trải nghiệm riêng tư, sang trọng và có thể là xa hoa. Nhưng khi nhận thức bền vững ở khách hàng đã chín muồi, các nhu cầu trên cũng được tiết giảm. Hãy hình dung viễn cảnh lý tưởng của phát triển bền vững trên toàn cầu, khi mà mọi khách hàng, mọi nhà cung cấp dịch vụ đều đã thấm nhuần và hành động theo tôn chỉ bền vững. Khi đó, nhu cầu giữa từng phân khúc khách hàng sẽ không còn quá chênh lệch. Khả năng phục vụ của khách sạn hạng sang cũng sẽ không còn quá chênh lệch so với các khách sạn thông thường. Theo ông, trong bối cảnh đó thì giá trị cốt lõi của khách sạn 5 sao sẽ là gì? Sự cao cấp, sang trọng mà khách sạn 5 sao mang đến cho khách hàng sẽ dựa trên yếu tố nào?

Advertisement

Theo tôi, tất cả khách sạn ở mọi phân khúc đều cần thực thi các giải pháp bền vững. Hiện tập đoàn Marriott International đang chủ trương thực hiện các sáng kiến bền vững, phát động kế hoạch hành động về khí hậu và đề ra hệ thống đo lường các tiêu chuẩn bền vững cho toàn bộ danh mục 31 thương hiệu trong hệ thống Marriott Bonvoy, từ các thương hiệu chọn lọc đến phân khúc cao cấp 5 sao và những thương hiệu sang trọng bậc nhất như JW Marriott, Ritz Carlton, St. Regis…. Mọi người đều nhận thức rõ sự cần thiết của việc bảo vệ trái đất, giảm dấu chân carbon và tăng cường sử dụng nguồn năng lượng tái tạo. Chính vì thế, theo quan điểm cá nhân của tôi, việc thực thi các giải pháp phát triển bền vững tại các khách sạn hạng sang không hề ảnh hưởng đến trải nghiệm khách hàng ở mọi trường hợp. Chúng tôi nhận thấy có rất nhiều công ty, đặc biệt là các công ty đa quốc gia đang triển khai các giải pháp bền vững trong chuỗi cung ứng cũng như thực thi hoạt động vận hành hàng ngày của doanh nghiệp. Chúng ta có thể thấy rằng mức độ nhận thức về phát triển bền vững của cộng đồng đang rất cao.

Ông đã sống và làm việc qua nhiều quốc gia, theo ông thấy, văn hoá và bối cảnh xã hội của Việt Nam có khiến người Việt thuận lợi hay khó khăn hơn trong việc thực hiện các tiêu chuẩn bền vững không? 

Theo quan sát của tôi, người Việt Nam cũng đang nhận thức rất rõ sự cần thiết trong việc thực thi các giải pháp bền vững. Điều này có thể nhận thấy rõ khi nhiều hộ gia đình đã lắp đặt những tấm quang năng, xây dựng các cánh đồng điện gió và sự tham gia của doanh nghiệp bản địa vào mảng xe điện… Cá nhân tôi nghĩ rằng, các thay đổi nêu trên đều xuất phát từ tư duy. Mọi tác động từ môi trường sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thế hệ tiếp nối của chúng ta. Càng nhiều người nhận ra rằng con cái của họ sau này sẽ không được sống trong thế giới mà họ đang sinh sống, thì ý thức về phát triển bền vững sẽ trở nên phổ biến và cấp thiết.

Những năm gần đây, Chính phủ Việt Nam tham gia rất nhiều cam kết quốc tế về phát triển bền vững. Đồng thời, Chính phủ cũng có nhiều động thái để thúc đẩy phát triển bền vững tại các doanh nghiệp, địa phương. Điều này có tác động gì đến hành trình của Sheraton Saigon Grand Opera Hotel không?

Việc thực thi phương án phát triển bền vững trong doanh nghiệp hay ý thức và hành động của cá nhân là tập hợp nhiều nỗ lực khác nhau. Những điều mà Chính phủ đang triển khai để hướng đến mục tiêu phát triển bền vững thật sự rất đáng trân trọng. Tuy nhiên, quan trọng hơn vẫn là làm sao để tất cả chúng ta đều lĩnh hội, thực thi, đặt mục tiêu, đo lường và mở rộng lĩnh vực áp dụng quản lý bền vững. Bộ tiêu chí và hệ thống đo lường càng cụ thể, cộng đồng càng dễ tham gia, dù ở cấp độ tập thể, doanh nghiệp, hay cá nhân. Tóm lại, chúng ta cần sự đóng góp của tất cả mọi người trên mọi ngành và lĩnh vực để đạt được mục tiêu này, vậy nên hãy tư duy theo hướng làm sao để ai cũng biết cách thực hiện và đo lường được hiệu quả của từng việc làm. Bản thân tôi cũng không ngại chia sẻ những kinh nghiệm của mình để giúp cộng đồng và những doanh nghiệp khác thực hiện mục tiêu này.

Advertisement

Cảm ơn ông rất nhiều về những chia sẻ tâm huyết này!

Tại sao một chàng kiến trúc sư Hà Nội lại lang thang lên tận đỉnh núi cao nơi chỉ có rừng nguyên sinh, những gốc trà cổ thụ hàng trăm tuổi và có đến hơn 98% dân tộc Mông sinh sống?

Lên núi là một cơ duyên. Trước đây, tôi được giao nhiệm vụ làm giám đốc đề án Phát triển Du lịch và Thương hiệu tỉnh Yên Bái. Tôi đi qua tất cả các xã của tỉnh nghèo này, cố gắng tìm ra một điểm gì đó đặc biệt về thiên nhiên, con người để làm thương hiệu.

Dừng chân đứng lại Suối Giàng trong ánh hoàng hôn, tôi không thể rời mắt khỏi thiên nhiên đầy mộng ảo. Tôi biết mình sẽ gắn bó với vùng đất này nhiều năm sau nữa. Suối Giàng là một vùng đầy tài nguyên, có đá ngọc bích, có văn hóa Mông thấm đẫm bản sắc, có không khí sạch và đặc biệt là có đến 10.000 gốc chè shan tuyết cổ thụ, trong đó có 400 gốc chè là cây di sản Việt Nam.

Từ năm 1973, ông nội tôi, một người thích uống trà, đã dừng chân lại Suối Giàng và đề tặng một bài thơ: “Chót vót trên cao đỉnh Suối Giàng/ Một vùng rộng lớn giống chè shan/ Cây to tán rộng vươn trong gió/ Cành lớn búp non nổi tiếng vang”. Ngày đấy, ông đã đề nghị đặt tên “Đại lão vương trà” (Vua các loài trà cổ thụ) cho trà Suối Giàng, nhưng chưa thành… Nên nay tôi muốn thực hiện mong ước năm xưa của ông.

Đến nay thì anh đã thực hiện được mong ước của ông nội, đó là cho ra một thương hiệu trà “Đại lão vương trà”, và còn làm nhiều hơn thế là cùng một người bạn xây dựng “Không gian văn hóa trà Suối Giàng” được nhiều người biết đến…

Advertisement

Tất cả cũng chỉ hướng đến mục tiêu đưa trà cổ thụ Suối Giàng trở thành “quốc bảo” của Việt Nam. Mà muốn trở thành “quốc bảo” thì trước tiên trà cổ thụ phải được xem là “tỉnh bảo”, “huyện bảo” và thậm chí là “xã bảo”, nghĩa là chính quyền với người dân ở đây phải biết quý cây chè cổ trước, chứ không phải cần làm nhà, sửa bếp thì họ sẵn sàng chặt cây đi. Họ phải biết cách pha trà, dâng trà và làm dịch vụ mời chào tiếp đãi khách. Họ cũng phải biết làm trà thế nào để bán với giá gấp mười lần giá đang bán.

Nhưng đúng là rất khó để hướng dẫn người Mông làm dịch vụ, làm du lịch, bởi họ đã quen với nếp sống hoang dã. Tôi tự hỏi mình sẽ làm du lịch kiểu gì khi cả đỉnh núi không có nổi một cái nhà vệ sinh?

“Không làm việc được với người Mông đâu”, anh đã thấm lời cảnh báo này chưa?

Thấm lắm. Đã có một thời gian khi xây dựng Không gian văn hóa trà, tôi bị ám ảnh bởi câu nói: “A Hiếu mày đi về đi” (người Mông chỉ xưng mày – tao). Tôi làm gì họ cũng xua đuổi. Tôi cứ nghĩ mình mang điện đến thì họ phải vui mừng nhưng không phải như vậy. Người Mông – xưa được gọi là người Mèo, có khả năng nhìn thấy trong đêm tối. Vì vậy mà ánh điện khiến họ chói mắt và mất khả năng săn mồi trong bóng đêm. Sau này, tôi đã chuyển sang đèn lồng để giảm bớt cường độ ánh sáng. Những việc khác tôi làm về sau cũng cố tránh không phá vỡ cuộc sống bình yên ở Suối Giàng.

Sau này tôi nhận ra rằng, làm với người Mông chỉ khó khăn nếu anh làm cho xong việc, anh không sống cùng họ, chưa từng uống rượu ăn Tết cùng họ, cũng không cùng vượt qua những khắc nghiệt của thiên nhiên trên đỉnh núi. Thực tế, họ là những con người chăm chỉ, chỉ cần một người hướng dẫn cho họ cách làm kinh tế để có thu nhập và thoát nghèo. Lúc trước, tôi chỉ sống ở ven bản, tách biệt với họ, còn nay tôi đã sống ngay ở trung tâm bản và cùng người Mông làm việc để xây dựng những ngôi nhà khang trang. Tôi hay đùa với họ là: “Ở đây có đến 98% người Mông nên tao là người thiểu số, cần được bảo vệ, yêu thương và chăm sóc”.

Vậy anh đã “làm du lịch kiểu gì khi cả đỉnh núi không có nổi một cái nhà vệ sinh” và trong một cộng đồng người Mông hoang dã?

Tôi xây dựng “Giàng House – Nhà của bản em” ngay giữa bản. Năm nếp nhà khang trang có mái gỗ Pơ mu, cột gỗ, tường đá và có cây đào trước cổng. Giàng House làm bằng tay tất nhiên sẽ còn những cây cột cong vênh, những mái nhà còn hở, nhưng người Mông cảm thấy tự hào vì ngôi nhà được làm hoàn toàn bằng đôi tay của họ. Những người thợ đó sẽ về sửa sang lại ngôi nhà của mình, thoáng mát và khang trang không kém gì Giàng House. Họ sẽ tiếp tục phát triển nghề và truyền dạy cho lớp trẻ dựng nhà gỗ trên núi. Cứ như vậy mà những nét kiến trúc bản địa được bảo tồn.

Advertisement

Người Mông phục vụ tại Giàng House mặc đồng phục, nghỉ việc đã biết xin phép. Chuyện này không có gì to tát với người Kinh, nhưng với người Mông là “kỳ tích” chưa từng có. Họ hiểu làm du lịch đơn giản là “ngồi ở nhà và người ta mang tiền đến”. Tôi thuyết phục chủ 14 căn nhà phá bỏ tường rào, làm mô hình kinh tế chia sẻ. Khi đó, Enna Glamping ra đời, là nơi để du khách hoà mình với thiên nhiên và tận hưởng những sản phẩm trà shan tuyết cổ thụ danh tiếng.

Tôi nói với họ là muốn người ta mang tiền đến thì hãy sửa sang lại ngôi nhà, quét dọn sạch sẽ, trồng hoa quanh nhà, lắp nước nóng, thay chăn gối màu trắng sạch sẽ. Những điều này có vẻ không dễ dàng đối với cộng đồng người Mông cả năm chỉ tắm đôi lần, và chỉ giặt quần áo vào mùa nắng. Vậy mà nhiều người trong số họ đã tin theo tôi.

Một lần, anh Phan Đăng Sơn – Chủ tịch Hội KTS Việt Nam ghé thăm Suối Giàng, anh ngạc nhiên khi thấy Giàng House đúng như mô hình kiến trúc nông thôn mà những người tâm huyết đang muốn xây dựng và bảo tồn. Nói thật, trước đó tôi chưa từng nghĩ về sứ mệnh bảo tồn kiến trúc nông thôn.

Tôi làm Giàng House và Enna Glamping đơn giản vì muốn tạo sinh kế cho người Mông, giảm bớt tình trạng ly hương. Sau kỳ nghỉ Tết dài ngày, tôi bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Mông bồng con đưa tiễn chồng đi làm xa, vì trong bản chẳng có việc gì cho họ làm. Không ai muốn xa vợ con, xa cha mẹ già nếu không phải vì sinh kế cho cả gia đình. Giàng House được làm từ những người dân bản địa, góp phần vào việc tạo sinh kế tại chính nơi họ sinh ra và lớn lên. Không còn phải đi làm xa, người vợ không phải xa chồng, người bố không phải xa con và người con trưởng thành có thêm thời gian chăm sóc bố mẹ già…

Nhưng có lẽ dù có làm cái gì, người Mông ở đây cũng không thể rời xa cây chè cổ thụ. Bởi nó đã gắn bó với họ qua nhiều thế hệ trong hàng trăm năm qua, đúng không anh?

Đúng vậy, nên tôi đã tập hợp tất cả những nghệ nhân làm trà trong xã và nói với họ rằng, trà shan tuyết cổ thụ Suối Giàng sẽ trở thành “quốc bảo” và phải được bán với giá gấp mười lần giá hiện tại! Và muốn bán giá như vậy, chúng ta phải thay đổi cách thu hoạch, chế biến, bao bì tiêu chuẩn quốc tế và đăng ký bản quyền, thương hiệu… mà đặc biệt nhất phải thu hái chọn lọc, bởi vì nguyên liệu ban đầu quyết định chất lượng sản phẩm.

Advertisement

Tuy nhiên, tôi nói… không ai tin! Vậy trà của A Hiếu bán với giá gấp 10 lần người khác có ai mua không? Xin thưa, năm đầu tiên không ai mua cả! Nhưng không bao lâu sau, người ta bắt đầu tò mò vì sao trà của tôi bán giá cao như vậy, thậm chí có những loại trà giá 50 triệu/kg. Tôi kể rất thật rằng đây là những lá trà được lựa kỹ trước khi hái từ những cây chè hơn 300 tuổi. Búp chè được người dân bản địa thu hái vào lúc ban mai, khi sương còn giăng trên từng lá non. Những cây chè hàng trăm năm tuổi chỉ sống bằng linh khí đất trời, không phun tưới bất cứ loại nước hay hóa chất nào. Trà được lên men tự nhiên, nên càng để lâu càng có giá trị.

Ngày xưa, thầy hiệu trưởng trường Vân Nam (Trung Quốc) nơi tôi theo học từng cất trà trong két sắt, còn tiền thì cất ở hộc tủ. Với những nghệ nhân trà thế giới, trà quý hơn tiền là vậy. Nếu trà Việt Nam chỉ mãi bán lấy số lượng, không quan tâm đến việc nâng cao chất lượng và giá trị, thì chúng ta mãi chỉ là “vùng nguyên liệu” và làm lợi cho các nước có thương hiệu về trà mà thôi.

Vậy anh làm thế nào để những con người Mông quanh năm “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” biết yêu quý và biết cách nâng cao giá trị của loại trà họ đang bán?

Tôi mở lớp dạy cách pha trà cho các em nhỏ từ 6 đến 12 tuổi, gọi là “Lớp học chia sẻ”. Trẻ con người Mông gắn với cây chè từ lúc mới lọt lòng, chúng lớn lên với cây chè, trưa ngủ trên võng lắc lư dưới tán lá chè. Tôi dạy chúng pha trà để chúng hiểu giá trị của cái cây quen thuộc ngay bên nhà. Khi dạy pha trà, tôi đồng thời cũng dạy về lễ nghi, tác phong nữa. Thực ra, khả năng thẩm định mùi vị của trẻ con tốt hơn người lớn, điều này rất có lợi trong việc pha và nếm trà. Hình ảnh một đứa trẻ mặc quần áo đẹp, đĩnh đạc dâng từng cốc trà mời sẽ khiến cha mẹ, ông bà chúng ấn tượng và thích thú. Khi đó, cha mẹ đưa bé cũng tò mò mà đi học theo.

Tôi ấn tượng mãi với hình ảnh một cô bé người Trung Quốc ở Lễ hội trà quốc tế năm 2019. Cô bé rất tự tin pha trà và giao lưu với nghệ nhân đến từ hơn 100 quốc gia trên thế giới. Nhìn thấy tôi, cô bé hỏi: “Chú đến từ Việt Nam à, chú ở Tây Côn Lĩnh (Hà Giang), Tà Xùa (Sơn La) hay Suối Giàng (Yên Bái)? Việt Nam chú có 9 vùng cổ thụ nhưng chỉ có 3 vùng biết làm trà thôi!”. Chỉ mới 13 tuổi, cô bé đã rất rành về bản đồ trà thế giới, trong đó có Việt Nam. Đứa anh trai của cô bé đứng gần đó nói thêm: “Việt Nam chỉ là cái vườn trà của chúng tôi thôi!”. Câu nói của cậu bé khiến tôi chết lặng giây lát.

Tôi nén nỗi đau, đưa mẫu trà mang theo để cô bé pha. Cô nói: “Tại sao chú lại mang trà vừa làm xong sang đây? Ở bên nước cháu, trà làm xong phải để 5 năm thành lão trà rồi mới mang đi bán!”. Tôi bèn đưa loại trà lâu năm hơn, nói rằng “đây mới là lão trà”. Cô bé làm các động tác pha, ngửi, soi bã trà một cách chuyên nghiệp rồi nói: “Trà này chưa được 4 năm tuổi, không thể gọi là lão trà!”. Đúng là loại trà cổ thụ đó chỉ mới hơn 3 năm. Một cô bé ở tuổi rong chơi đã khiến tôi và không ít người thán phục.

Advertisement

Anh kỳ vọng những đứa trẻ Mông ở “Lớp học chia sẻ” sẽ được đào tạo thành những cô bé, cậu bé ngửi trà như máy vậy sao?

Không đâu, để đạt trình độ như vậy trẻ con Trung Quốc đã học trà từ 3 – 4 tuổi. Và việc học của chúng chỉ tập trung vào mỗi trà thôi vì chúng biết đó là sự nghiệp của 3 – 4 thế hệ gia đình. “Lớp học sẻ chia” dạy cho trẻ con về trà, kỹ năng sống và tiếng Anh. Dạy về trà đơn giản là để các thế hệ sau biết quý trà cổ thụ, biết dùng kỹ thuật mời trà để tiếp cận thế giới.

Chẳng hạn như một đứa trẻ bình thường khó tiếp cận được với quan chức, nhưng một đứa trẻ người Mông đã mời trà cả Bí thư tỉnh Yên Bái hay Bộ trưởng Bộ quốc phòng. Những đứa trẻ trên núi cũng cần được học về kỹ năng sống và tiếng Anh bởi đây là công cụ để tìm hiểu về thế giới. Chúng sẽ được kết nối để cùng học trên mạng với trẻ con ở Hà Nội.

Tôi tin rằng vào một ngày nào đó không xa, cậu bé người Mông sẽ cùng người bạn ở thủ đô đi xem nhạc ở nhà hát thành phố. Cô tiểu thư Hà Nội sẽ được chàng trai Mông đưa đi xem khu rừng nguyên sinh và kể chuyện về trà cổ thụ. Giáo dục sẽ giúp cho trẻ con người Mông không giới hạn nơi đáy giếng Suối Giàng. Bố mẹ người Mông có thể ở vùng đất nghèo 135 nhưng con cái của họ sẽ là những người chủ tương lai của đỉnh núi này.

Có thể thấy, anh đã xây dựng cả một hệ sinh thái du lịch cộng đồng ở Suối Giàng, từ “Ngôi làng hạnh phúc” đến “Không gian văn hóa trà”, “Giàng House – Ngôi nhà của bản em”, du lịch kết nối thiên nhiên và homestay ở chính trong ngôi nhà người Mông… Rồi anh dạy cho trẻ con biết mời trà, dạy người lớn biết làm du lịch. Trà Suối Giàng đã trở thành “tỉnh bảo” như anh kỳ vọng. Như thế đã đủ cho sứ mệnh của anh nơi đây chưa?

Những gì làm được ở Suối Giàng chỉ như là bước đầu tiên trong dự án của cuộc đời tôi. Mục tiêu lớn là làm cho trà trở thành “quốc bảo”. Tôi xem Suối Giàng như mô hình mẫu để phát triển thương hiệu cho trà cổ thụ ở 9 vùng trà cổ trên cả nước, và sau đó là các vùng trồng trà hữu cơ.

Với mục tiêu này thì tôi còn rất nhiều việc phải làm! Chẳng hạn như phải có một hệ thống “Vietnam tea shop Organic” để mọi người có thể mua trà hữu cơ từ khắp mọi nơi trên đất nước. Du khách nước ngoài khi đến Việt nam chỉ cần đến đây là mua được trà chất lượng. Rồi tôi dự kiến tổ chức “Mountain tea festival” để đưa các nghệ nhân trà thế giới về thẩm định và giới thiệu trà Việt Nam. Ở đó, còn có các cuộc thi trà cũng như hoạt động đấu giá để định giá lại trà cổ thụ của chúng ta.

Advertisement

Và một mục tiêu lớn nữa là cùng người dân ở các vùng nguyên liệu làm trà tử tế. Tôi muốn chúng ta cùng làm 1 tấn trà bán với giá 10 triệu hơn là 10 tấn trà bán với giá 1 triệu đồng. Tất nhiên đây đều là những mục tiêu lớn mà tôi không thể nào làm được nếu chỉ độc hành. Nhưng như hành trình bốn năm đầy chông gai trước đây, tôi tin mình cứ làm đúng thì sẽ có người đồng hành ở những thời điểm khác nhau. Mỗi chúng ta đều có những sức mạnh tiềm ẩn, tôi muốn đánh thức những gã khổng lồ đang ngủ quên bên trong mỗi con người. Ai cũng chỉ sống một lần trong đời, sao không chọn làm điều rực rỡ để không uổng công một lần có mặt ở trần gian?

Cảm ơn anh về câu chuyện đầy cảm xúc.